Czynniki ryzyka – przewlekła choroba nerek

Opublikowano 3 listopada, 2022 przez kielan

Rozpowszechnienie PChN ma bezpośredni związek z występowaniem w populacji czynników predysponujących jednostkę do rozwoju tej choroby oraz pośredni z czynnikami ryzyka chorób będącymi przyczyną PChN. Część z nich jest od jednostki zupełnie niezależna (tzw. czynniki niemodyfikowalne), ale niektóre mogą być modyfikowane, co może zapobiegać lub spowalniać postęp choroby nerek. Poniżej przedstawiono czynniki ryzyka wystąpienia PChN w podziale na modyfikowalne i niemodyfikowalne [3]

Czynniki modyfikowalne

Cukrzyca, otyłość
Nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca
Zaawansowana miażdżyca
Choroby autoimmunologiczne, w tym pierwotne i wtórne choroby kłębuszków nerkowych
Cewkowo-śródmiąższowe choroby nerek
Ostre uszkodzenie nerek (AKI)
Palenie tytoniu
Spożywanie alkoholu i innych używek
Ekspozycja na metale ciężkie, związki nefrotoksyczne

Czynniki niemodyfikowalne

Płeć
Wiek
Uwarunkowania genetyczne
Obciążenie historią chorób nerek w wywiadzie rodzinnym
Status socjoekonomiczny [3]

Czynniki modyfikowalne

W przypadku PChN najważniejsze modyfikowalne czynniki ryzyka to cukrzyca i nadciśnienie tętnicze.

Cukrzyca

Cukrzyca jest jedną z ważniejszych przyczyn PChN oraz główną przyczyną rozwoju schyłkowej niewydolności nerek (ESRD, ang. en-stage renal disease) wymagającej leczenia nerkozastępczego [8]. W 2008 r. chorzy ci stanowili 26,4% nowo rozpoczętych dializ. Obecnie szacuje się, że u 9–40% chorych na cukrzycę typu 1 oraz u 3–50% chorych na cukrzycę typu 2 występuje jawna cukrzycowa choroba nerek⁵ — niezależny, obok samej hiperglikemii, czynnik ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych [9]. Zaleca się coroczne badania przesiewowe (albuminuria i eGFR) mające na celu wykrycie choroby nerek u chorych na cukrzycę. Zarówno zapobieganie, jak i leczenie choroby nerek w przebiegu cukrzycy opiera się przede wszystkim na optymalnej kontroli glikemii i ciśnienia tętniczego [8]

Nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca

Nadciśnienie tętnicze jest jednym z najważniejszych problemów zdrowotnych współczesnego świata, często współistniejącym z przewlekłą chorobą nerek. Dodatkowo, źle kontrolowane nadciśnienie tętnicze może być przyczyną rozwoju schyłkowej niewydolności nerek [10]. Nadciśnienie przyczynia się do powstania powikłań nerkowych i progresji przewlekłej choroby nerek. Długo trwające nadciśnienie prowadzi do zmian w nerkach, określanych mianem łagodnego stwardnienia nerek [11]

Niewydolność serca

Obecnie powszechne jest przekonanie o bardzo silnym wzajemnym oddziaływaniu patologii nerek na strukturę i funkcję układu krążenia oraz chorób układu krążenia na funkcję nerek. Zespół ten, tradycyjnie nazywany zespołem sercowo-nerkowym (CRS, cardiac-renal syndrome) definiuje się jako zaburzenie funkcji serca lub nerek, w którym ostra lub przewlekła choroba jednego organu jest spowodowana ostrą lub przewlekłą dysfunkcją (uszkodzeniem) drugiego organu. U chorych z niewydolnością serca często współwystępuje upośledzenie czynności nerek skorelowane ze zwiększoną chorobowością i umieralnością [12]

Otyłość

Jednym z najistotniejszych modyfikowalnych czynników ryzyka PChN jest otyłość, zwłaszcza otyłość brzuszna. Wpływ otyłości na rozwój przewlekłej choroby nerek potwierdzono w badaniach histopatologicznych, w których wykazano szczególny rodzaj zmian w nerkach otyłych pacjentów [13]. Według badań, osoby z nadwagą cechują się ryzykiem względnym uszkodzenia funkcji nerek zwiększonym o 40% w porównaniu z osobami o prawidłowych wartościach BMI, a osoby z otyłością aż o 83%. Wykazano również, że otyłość wpływa niekorzystnie na postęp uszkodzenia nerek w kierunku schyłkowej niewydolności [14]. Mechanizmy uszkodzenia nerek u osób z otyłością obejmują efekty bezpośrednio związane z hiperfiltracją kłębuszkową, zwiększonym ciśnieniem wewnątrzkłębuszkowym, albuminurią, stwardnieniem kłębuszków nerkowych i w konsekwencji postępującym niszczeniem struktur nerek oraz pośrednio sprzyjające występowaniu cukrzycy i nadciśnienia tętniczego. Zmniejszenie masy ciała wywiera wielokierunkowy korzystny wpływ na redukcję czynników ryzyka przyśpieszonego postępu uszkodzenia nerek [15][14][16]

Czynniki nefrotoksyczne

Nerki obok układu oddechowego i wątroby mają podstawowe znaczenie w procesie wydalania substancji chemicznych z organizmu i są szczególnie podatne na działanie czynników toksycznych, które mogą prowadzić do ich uszkodzenia, a nawet niewydolności. Dzieje się tak m.in. z powodu ich obfitego ukrwienia [17]. Do czynników często działających nefrotoksycznie należą:

leki – antybiotyki (głównie aminoglikozydy, również penicyliny, cefalosporyny, leki przeciwgrzybicze i inne), niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), radiologiczne środki cieniujące oraz inhibitory konwertazy angiotensyny, leki przeciwnowotworowe, immunosupresyjne [17]. Przewlekła choroba nerek jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka pogorszenia funkcji nerek w czasie stosowania nefrotoksycznych leków. Uszkodzona nerka wykazuje mniejszą zdolność adaptacji do niekorzystnych warunków wywołanych zadziałaniem czynnika szkodliwego [18]
metale ciężkie – kadm, rtęć, ołów [19]
alkohol.

Czynniki niemodyfikowalne

Płeć

W badaniach doświadczalnych oraz klinicznych wykazano, że częstość występowania, a także progresja chorób nerek związana jest z wieloma czynnikami zależnymi od płci. Płeć żeńska uznawana jest za czynnik protekcyjny w większości chorób nerek. Główny hormon żeński ma zdolność hamowania procesów zapalnych oraz apoptycznych i działa ochronnie na tkankę nerkową. Natomiast męskie hormony płciowe działają odwrotnie. Doświadczalne manipulacje hormonalne np. owariektomia lub orchidektomia potwierdzają te zależności, ponieważ zmieniają przebieg choroby. Wpływem płci i zdolnością żeńskich hormonów płciowych do aktywacji procesów autoimmunologicznych tłumaczona jest częstsza zapadalność kobiet na choroby autoimmunologiczne z rozwojem wtórnych glomerulopatii. Po okresie menopauzy ochronny wpływ płci żeńskiej nie jest obserwowany, co jest potwierdzeniem roli, jaką odgrywają żeńskie hormony płciowe [20]

Wiek

Starzenie organizmu ludzkiego wiąże się z pogarszaniem się czynności wielu narządów, w tym również nerek. U osób starszych dochodzi między innymi do zmniejszania się wielkości i masy nerek, zmian strukturalnych w naczyniach nerkowych oraz wyraźnego spadku liczby czynnych kłębuszków nerkowych. Następstwami wymienionych zmian są zwolnienie przepływu krwi przez nerki oraz obniżenie filtracji kłębuszkowej wraz z wiekiem o 30–50\% [21][22]. Pogaraszanie funkcji nerek związane z procesem starzenia i spadek GFR rozpoczyna się już u osób powyżej 40 roku życia o około 1 ml/min/1,73 m² w ciągu roku [23]. W badaniu NHANES III przeprowadzonym w Stanach Zjednoczonych u ponad 15 tys. osób wykazano, że u 27% osób powyżej 70 roku życia ma obniżoną filtrację kłębuszkową (GFR poniżej 60 ml/min/1,73 m²). Szczególnie obniżenie GFR dotyczyło chorych na cukrzycę i/lub z nadciśnieniem tętniczym. Wiek chorych był trzecim czynnikiem ryzyka rozwoju choroby nerek. Wykazano, że u 11% populacji powyżej 65. roku życia bez nadciśnienia i cukrzycy występuje obniżenie GFR poniżej 60 ml/min/1,73 m²[24][25]

Czynniki genetyczne

Na udział czynników genetycznych w rozwoju PChN wskazują wyniki badań populacyjnych, badań rodzinnych oraz obserwacje na zwierzętach. W badaniach populacyjnych wykazano częstsze występowania (4-25 razy) schyłkowej niewydolności nerek u osób rasy czarnej aniżeli rasy kaukaskiej. Liczne raporty ujawniły, że ryzyko rozwoju schyłkowej niewydolności nerek jest 3-9 razy wyższe w przypadku rodzinnego jej występowania [26].

Źródło: ezdrowie.gov.pl

Czynniki modyfikowalne

Cukrzyca

Nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca

Niewydolność serca

Otyłość

Czynniki nefrotoksyczne

Czynniki niemodyfikowalne

Płeć

Wiek

Czynniki genetyczne

Bibliografia